Adellijke titels in Nederland
- ongetituleerde adel, jonkheer,
- (erf)ridder,
- baron,
- burggraaf,
- graaf,
- markgraaf of markies,
- hertog,
- prins,
- koning.
jonkheer
Jonkheer (afkorting: jhr.) is een adellijk predicaat (en
geen adellijke titel, zoals vaak wordt gedacht). Het vrouwelijke
equivalent is Jonkvrouw(e) (afkorting: jkvr.).
(erf)ridder
Een ridder was in de Middeleeuwen oorspronkelijk een bereden
en bepantserde soldaat (ruiter) die de ridderslag ontvangen
had. Allengs werd de naam echter geassocieerd met adel
en sociale status, vermoedelijk omdat de kosten van de
uitrusting voor het ridderschap het slechts voor de toenmalige
elite mogelijk maakten een dergelijke status te verwerven.
baron
Baron is een adellijke titel. Het vrouwelijke equivalent
is Barones.
burggraaf
Burggraaf is een adellijke titel, die hoger is dan baron
maar een graad lager dan graaf. Het vrouwelijke equivalent
is Burggravin.
graaf
Graaf is een adellijke titel. Het vrouwelijke equivalent
is gravin.
Een markgraaf of markies had een overwegend militaire functie en werd ingezet in de graafschappen aan de grenzen van het rijk. In het westen van het Duitse rijk gebeurde dit ter beveiliging van de grens met het Franse koninkrijk (de marken Valenciennes, Ename en Antwerpen) en in het oosten vooral tegen de Hongaarse gebieden.
Een paltsgraaf werd aangesteld voor de waarneming van de jurisdictie in een koninklijke verblijfplaats (een zogenaamde palts). Deze paltsgraven waren vanaf de 10e eeuw een (politiek) tegengewicht tegen de groeiende macht van de hertogen: men had rijksonderdanige paltsgraven in Lotharingen (vanaf ca. 1086 de Rijnpalts genoemd), Beieren, Zwaben en Saksen. Ook het vaticaan kende Paltsgraven. Het was een titel die door de Paus werd verleend aan Ridders in de Orde van het Gulden Spoor.
Een landgraaf is een graaf die rechtstreeks leenhulde bracht aan de keizer en later koning, zonder intermediatie van een ander leenheer (zoals een rijksbisschop, een hertog of paltsgraaf).
Een gouwgraaf werd aangesteld over een gouw (pagus). Hij nam de jurisdictie waar, verzekerde de militaire beveiliging en inde de belastingen.
Een woudgraaf (comes nemoris): een graaf die werd aangesteld over ondoordringbare of nog ontgonnen wouden. Sommige woudgraafschappen behoren evenwel tot het rijk van de fantasie en werden ingeschakeld in landsheerlijke legenden om de oorsprong van een gravengeslacht te mystificeren.
Een Raugraaf: in 1667 verleende Karel Lodewijk van de Palts de titel raugraaf en raugravin aan zijn nazaten uit het morganatische, volgens sommige lezingen ook ongeldige, huwelijk met Louise von Degenfeld. Over de herkomst van de titel zijn diverse lezingen. Het latijnse begrip comes hirsutus en het Duitse Ruegegraf is volgens sommige bronnen "een graaf zonder versierselen". Elders heet het een bestuurder van onbebouwd gebied te zijn. Eerder werd de titel gevoerd door de "Wildgrafen" uit het huis der Emichonen in de 10e eeuw.
Een burggraaf: bestuurder van een keizerlijke burcht.
markgraaf of markies
Markgraaf of markies (mv. markiezen) is een adellijke
titel, maar een graad hoger dan de gewone graaf. Het vrouwelijke
equivalent is markgravin of markiezin. Een gebied dat
door een markgraaf of markies werd bestuurd heet een markgraafschap
of markiezaat.
hertog
Hertog (Lat.: dux) is een hoge adellijke titel, maar kan
soms ook een (lagere) vorstelijke titel zijn, maar niet
noodzakelijk met groot territoriaal belang. Het vrouwelijke
equivalent is Hertogin.
prins
Prins is de hoogste adellijke titel, maar kan ook een
(lagere) vorstelijke titel zijn. Het vrouwelijke equivalent
is Prinses.
koning
Koning is na keizer de hoogste vorstelijke titel, en met
deze titel wordt het (mannelijk) staatshoofd van een koninkrijk
aangeduid. Het vrouwelijke equivalent wordt koningin genoemd.
Historisch werd bij sommige stammen en volken de titel van koning gegeven aan de hoogste gezagsdrager. Oorspronkelijk werd de koning veelal gekozen, maar allengs werd de titel erfelijk. Vaak wordt een koninkrijk aangeduid als monarchie. Weliswaar is een koninkrijk een monarchie, maar niet iedere monarchie heeft een koning of koningin als staatshoofd: in Monaco en Liechtenstein wordt de functie van staatshoofd waargenomen door een vorst en in Luxemburg door een groothertog.
Oorspronkelijk voerden de koningen als kroon op hun helmen een gouden band die van boven met bladvormige opstandingen versierd was. De Nederlandse Koningskroon werd in 1816 vastgesteld bij Koninklijk Besluit of kabinetsorde (24.6.1816 nr. 77).
Omdat de koning de hoogste persoon van het land is maakt hij geen deel uit van de adel, maar staat hij erboven.
